4.1 Kılavuzlar

Kılavuzlar yüksek kaliteli seri çelikten ( HSS ) yapılır. Bir kılavuzun dişleri ait olduğu vidanın sıfır profiline göre taşlanır. İyi bir kesme yapabilmeleri için yeterli talaş boşluğu verilerek kesmeyi sağlayacak ideal açılarla belirlenirler. Kılavuzların kesmesini ve çıkan talaşların akışını sağlamak için açılan talaş boşlukları düz ve helis şeklinde olur. Talaş boşlukları helis şeklinde olan kılavuzlara helis kılavuzlar, talaş kanalları aynı zamanda yağlamayı da kolaylaştırarak kesmeye tesir eder. Kılavuzlar el kılavuzları ve makine kılavuzları olmak üzere ikiye ayrılır. El kılavuzları elle, makine kılavuzları ise makinelerde; örneğin matkap, torna ve otomatik tornalarda çekilir.

4.1.1 El Kılavuzları

El kılavuzları içinde genel olarak üç adet kılavuz bulunan takımlar halinde yapılır. El kılavuzları, yumuşak malzemeler için üç kanallı, çelik türü malzemeler için dört kanallı yapılır. Bir kılavuzda kesme işini kılavuzun uç kısmındaki konik boyda bulunan dişler yapar. Konik kısımdan sonra gelen dişler vidanın içinde yataklanarak kılavuzun eksenel gidişine yardımcı olur.

4.1.2 Makine Kılavuzları

Makine kılavuzları el kılavuzları gibi olmayıp tek parçadan ibarettir. Helis ve düz olmak üzere ikiye ayrılır. Düz kanallı kılavuz, boydan boya delikler için, helis kanlı kılavuzlar da kör delikler içindir. Helis kılavuzlarda kanallar çıkan talaşların sıkışmadan dışarı atılmasını sağlar.

4.1.3 Kılavuz Çekmek

4.1.3.1 İşin Hazırlanması

Kılavuz çekilecek bir iş parçası her şeyden önce kusursuz bir şekilde bu işleme hazırlanmalıdır. İşin hızlanmasında deliğin uygun ölçüde delinmesi ve azına 90 derecelik havşa açılması önemlidir. Delik somunun diş dibi çapına göre delinir. Bir somunun teorik diş dibi çapı, vidanın sıfır profilindeki diş dibi çapıdır. Yapılan bütün iç vidaların gerçek diş dibi çapı teorik çaptan daima büyüktür. Aynı çapta olması halinde kılavuz sıkışır ve kırılır. Bu bakımdan iç vidalar yapılırken diş dibi çapına değil bundan daha büyükçe olan ve matkap çapı diye bilinen çapa göre delinir. Bir vidanın matkap çapı pratik olarak diş üstü çapının 0,85 ile çarpılması sonucu veya diş üstü çapından adımı çıkarmak suretiyle elde edilir.

Şayet bir deliğe boydan boya kılavuz çekilecekse, deliğin her iki tarafına da 90 derecelik havşa açılmalıdır. Havşa hem kılavuzun kolayca ağızlamasını sağalar, hem de vida azında çapak oluşmasını önler. Diğer taraftan kalınca bir malzemeye vida açılacaksa ve malzeme boydan boya delinecekse deliğe boydan boya kılavuz çekmeye gerek yoktur. Çünkü kılavuz oldukça pahalı bir takımdır. Gelişigüzel kullanılıp köreltilmemesi gerekir. Gereksiz yere uzun vidalar açmak ayrıca işçiliğin artmasına da sebep olur. Bu yüzden vidanın kullanılacak boyu kadar bir yere diş açılması gerekir. Bunun için diş açılacak boy vida çapın takriben 1,5 katı kadar olacak şekilde delik vidanın diş üstü çapı kadar genişletilmelidir. Şayet kör deliğe kılavuz çekilecekse kör deliğin yeteri kadar derin olması gerekir.

4.1.3.2 Elle Kılavuz Çekmek

Elle kılavuz çekerken her şeyden önce kılavuz kolunun iyi seçilmesi gerekir. Kolun deliği kılavuzun başına uygun olmalı ve bozuk olmamalıdır. Belli başlı kılavuz kolları şekilde görülmektedir. Üç delikli kılavuz kolu küçük kılavuzlar için uygun düşmemektedir. Çünkü kollardan bir taraf daha uzun, diğer taraf daha kısadır. Şayet çok dikkatli olunmazsa kılavuz kırılabilir. Kılavuz kollarının delik kısımları sertleştirilmiş olmalıdır. Aksi halde kısa zamanda delikler genişleyerek kol kullanılmaz hale gelir.

4.1.3.3 Elle Kılavuz Çekerken Takip Edilecek İşlem Sırası

1, Kılavuz delik eksenine tam paralel olarak tutulur. Yavaş yavaş ekseninde döndürülerek işe ağızlatılır. Bu işlem yapılırken deliğin azının genişlememesine dikkat edilir.

2. Kılavuz takriben üç, dört diş ilerledikten sonra çevirme iki elle yapılarak birinci kılavuzla yapılan işlem biter.

3. İkinci ve üçüncü kılavuzlar da aynı şekilde çekilir.

Kılavuz çekerken arada bir kılavuz hafifçe geri çevrilerek çıkan talaşların kırılması sağlanır. Bu suretle talaşların kılavuz kanalında sıkışması önlenmiş olur. Körlenmiş kılavuzlarla kaliteli ve temiz bir vida açmak mümkün olmaz. Bunun yanında kılavuzun kırılma tehlikesi de vardır. Bu bakımdan kör kılavuzların bilendikten sonra kullanılması gerekir. Aksi halde kör kılavuzla vida çekilirken daha büyük bir döndürme kuvveti gerekir. Fazla kuvvetle çekilen kılavuz bir anda kırılabilir. Delik içinde kırlımı bir kılavuzun çıkarılması zor iştir. Ayrıca işin tamamen bozulması da söz konusu olabilir. Böyle bir zorlukla karşılaşmamak için kör bir kılavuzla vida çekmemek en doğru olanıdır. Kılavuzu çekerken çıkan talaşların kılavuzun kenarına sıkışma ihtimali yoksa, kılavuzu hiç geri çevirmeden çekip bitirmek gerekir. Çünkü dişlerin sivri uçları geri çevrilirken kırılabilir.

4.1.3.4 Kırılan Kılavuzun Çıkartılması

Kılavuzla vida çekerken bir anlık dikkatsizlik kılavuzun kırılmasına sebep olabilir. Bu gibi durumlarda kılavuzun delik içinde kalan kısmı çıkarılarak işin kurtarılması yönüne gidilir. Çünkü yapılmakta olan parça büyük emeklerle meydana geldiğinden hurdaya çıkarılması kolay düşünülmez. Delik içerisinde kılavuz parçalarını çıkarmak için ilk önce küçük parçalar bir çizecek ucu ile yerinden oynatılır, dökülür, daha sonra üç veya dört ayaklı ( kılavuzun ayak sayısına göre ) seçilir. Bir kılavuz sökme anahtarı alınır. Anahtarın ayakları kılavuzun kanlarlına sokurlu. Kılavuz ters yöne doğru çevrilerek çıkartılır.

4.1.3.5 Kılavuz Çekerken Dikkat Edilecek Noktalar

1. Buhar ve gaz gibi akışkanların geçmeyeceği bağlantılarda kullanılacak somunların diş dibi çapları gerçek değerlerinden biraz büyük delinir. Bu kural normal ve ince dişli metrik ve whithworth vidalar içindir.
2. Diş dibi çapını verecek matkabın doğru seçilmesine dikkat edilmelidir.
3. Gri döküm malzemelere diş dibi çapı büyük delinirse vidanın taşıma gücü düşer. Çünkü gri döküme kılavuz çekilirken kılavuz rayba tesiri yaparak vidayı bir miktar genişletir. Bu durum dişlerin zayıflamasına neden olur.
4. Kılavuz çekilecek deliğin her iki tarafına da 90 derecelik havşa açılır. Havşa çapının diş dibi çapından 2 mm daha büyük açılır.
5. Kılavuzun uç konikliği vida çekilecek malzemenin sertliğine göre uygun değerlerde seçilmelidir. Sert malzemeler için uç konik boyu fazla yani konik açısı en fazla 5 derece olmalıdır.
6. Kılavuzun talaş açısı vida malzemesine uygun olmalı. Çelik malzemelere yumuşak malzemeler için yapılmış kılavuz çekilmemelidir. Aksi taktirde kesici dişlerin uçları kolay kırılır.
7. Gri döküm malzemeler için nitrürasyon sertleştirilmiş özel kılavuzlar yapılmalıdır. Çok sayıda döküm malzemelere vida açılacaksa bu tür kılavuzları tercih etmekte fayda vardır. Çünkü döküm malzemeler kılavuzları çabuk aşındırmaktadır.
8. Kılavuz çekerken HSS çeliğinden olmasına ve dişlerinin sırtının taşlanmış olmasına dikkat edilmelidir.
9. Kılavuz kördeliğe çekilecekse deliğin derinliği vida boyu + 0,7 x d kadar olmalıdır.
10. Kılavuz deliğin tam ekseninde ağızlatılmalıdır. Bunun için kılavuzun dikliği başlangıçta birkaç yönden gönye ile kontrol edilmelidir.
11. Kılavuz kolunun her iki tarafına yapılan baskı eşit olmalıdır. Aksi halde kılavuz eğik ağızlar.
12. Kılavuzun kendine yol açıp yani deliğin içinde iki üç diş gidince artık eksenel bir baskıya gerek kalmaz. Sadece dikkatlice döndürülmesi yeter.
13. Kılavuzun konik kısmındaki kesici dişler körelmiş ise iyi kesmez. Kılavuz zorlanır. Kılavuzun silindir kısmındaki dişler sıkışır. Bunun için körelmiş kılavuzların bilenmesi gerekir.
14. İkinci ve üçüncü kılavuzlar elde birkaç diş ilerletildikten sonra kılavuz koluna takılması tavsiye edilir. Aksi halde kılavuz hatalı ağızlayabilir.
15. Kılavuzlar numara sırasına göre çekilir. Yani önce bir, sonra iki, en son üç kılavuz çekilir.
16. Mecbur kalmadıkça geri çevirerek talaş kaldırma denilen olayı yapmamak gerekir. Çünkü kılavuzun diş uçları tersten zorlanınca kırılır.
17. Çelik cinsi malzemeler için dört kanlı kılavuz kılavuz, yumuşak malzemeler için ise üç kanallı ve talaş açısı büyük kılavuzlar yapılmıştır. Yanlışlıkla çelik malzemelere üç kanlı kılavuz çekilmemelidir.
18. Kılavuzun kolunun deliği bozuk ve genişlemiş olmamalıdır. Kol olarak ayarlı veya küresel kol seçilmelidir.
19. Kör deliklerin dibine yığılan talaşları bir iki kez temizlemek gerekir. Aksi halde yeterli derinlikte vida açılmamış olur.
20. Döküm, pik, pirinç ve magnezyum gibi kaba dokulu ve kırılgan malzemelere kılavuz çekerken yağ kullanılmaz. Bunların dışında kalan bütün malzemelere kılavuz çekerken mutlak suretle yağ kullanılmalıdır. Yağ kılavuzun kesmesini kolaylaştırır. Körelmesini önler. Vida yüzeyinin temiz çıkmasını sağlar.